Na-druk

Is een journalist die wordt ingehuurd door een onderzoeksbureau of een bedrijf nog geloofwaardig? Kan een journalist een objectief verhaal maken over bijvoorbeeld vervuilende Nigeriaanse olievelden en de rol van Shell daarin als die eerder een paneldiscussie bij het bedrijf voorzat? Of laat ik het anders stellen: kan een voedingswareninspecteur een schnabbel hebben bij een broodfabrikant?

Door: Bob Nieman

Objectiviteit, hoor en wederhoor, transparantie, kernwaarden die onlosmakelijk verbonden zijn met de journalistiek. Nu zijn die laatste twee waarden redelijk te meten. Een lezer ziet gelijk of een journalist meerdere partijen aan het woord laat. Transparantie ligt al wat ingewikkelder, maar ook daar kan een medium helder in zijn door bij elk artikel aan te geven met wie ze hebben gesproken en waarom ze die keuze hebben gemaakt.

Maar dan objectiviteit. Van Dale omschrijft dit als ‘zover het de feiten betreft’. Dat is mooi, alleen kunnen de feiten voor de een net iets anders zijn dan voor de ander. Enerzijds wordt dat opgelost door meerdere partijen aan het woord te laten. Alleen, welke partijen aan het woord komen, dat bepaalt toch echt weer de journalist zelf. Anderzijds helpt het de lezer als de schrijver uitlegt waarom voor welke partijen is gekozen.

Terug naar het voorbeeld van Shell. Kan een journalistiek medium kritisch over Shell schrijven als het bedrijf ook een grote adverteerder is? Doen nieuwsmedia aan zelfcensuur door aardiger voor hun adverteerders te zijn? Deels lossen ze dit op met een redactiestatuut waarin verslaggevers onafhankelijk kunnen opereren zonder last van enige commerciële belangen. Kortom: het maakt niet uit voor de inhoud van het artikel of op de achterkant van een nieuwspagina een advertentie van Shell staat.

De zwakke schakel is dan toch de journalist zelf. Kan die onderscheid maken tussen de schnabbel en zijn journalistieke activiteiten? Laten we ervan uitgaan dat ze dat kunnen. Journalisten zijn uiteindelijk professionals. Maar kan de buitenwacht dat ook? Zijn de lezers in staat om die verschillende rollen te onderscheiden? Het beeld van de journalistiek bij de burger is dalende. We vertrouwen de media elk jaar minder. In de kielzog van ‘de wetenschap is ook maar een mening’ wordt de nieuwsmedia op social media weggezet als dienaren van de ‘deep state’. Bijverdienende journalisten zijn dan al snel kop van jut.

Bekijken we het van de andere kant, van de zijde van de journalist, dan ontstaat er toch een ander beeld. Ook in de journalistiek werken steeds meer verslaggevers als ZZP’er. Die kleine werkgevers moeten hun eigen broek ophouden. De gemiddelde freelancer krijgt ongeveer veertig eurocent per woord. En dan zit je als snel in de bovenkant van de markt. Voor een artikel van zeg eens 1500 woorden is dat dus een verdienste van 600 euro. Bruto. Dat is ruim een krantenpagina, en dus een gemiddeld journalistiek onderzoeksverhaal, interview of analyse waar iemand al snel drie dagen mee bezig is. Dat is 25 euro per uur. En dan heb je snel gewerkt. Als iemand continu werk heeft, en dat is als ZZP’er een illusie, levert dat maandelijks pak hem beet 3600 euro bruto op. Netto net aan een modaal salaris. Dat zij dus op zoek zijn naar beter betaalde schnabbels als dagvoorzitter is dan ook niet vreemd. Met die lage tarieven leggen de media hun eigen betrouwbaarheid op de slachttafel. De enige manier deze ontwikkeling te keren is door de beloning aan freelancers te verhogen.

Hoe betrouwbaar zijn de media? Bestaat er eigenlijk nog wel zoiets als objectieve journalistiek? Docent en journalist Bob Nieman ziet en ervaart dat het vertrouwen in de journalistiek afneemt. Dat we van alles en nog wat onder het mom van #nepnieuws en #alternativefacts in twijfel trekken.  Het baart hem zorgen.  In de column ‘Na-druk’ observeert en analyseert Bob de rol van de media. Om zijn positie te bepalen. Maar vooral ook om ons aan het denken te zetten.